Ilya Repin - Zaporojya Kazaklarının Cevabı

Yazan: Deniz

Twitter: @vegidemiyorum

Rus sanatçı İlya Repin'in yağlıboya tablosudur. Repin bu tabloya 1880'de başlamış ve 1891'de tamamlamıştır. Bitirdiğinde, dönemin Rus imparatoru III. Aleksandr tabloyu ondan 35.000 rubleye satın almıştır. Bu, o zamana kadar bir Rus tablosuna ödenen en yüksek fiyattır.

Tablonun konusu, 1767'de Osmanlı padişahı IV. Mehmet'in Zaporojya Kazaklarına yazdığı söylenen mektuba cevaben Koşovi Ataman İvan Sirko'nın yazdığı düşünülen mektupla ilgilidir. 1676'da Kazakların Osmanlı İmparatorluğu'nun sultanı IV. Mehmed'e gönderdiği cevap mektubu hakkındaki efsaneyi işlemektedir. Repin'in tablosu, 1676 Zuravno (İzvança) Antlaşması'na göre Türk egemenliğine geçmesi gereken Zaporojyalıların kafa tutmasını yansıtmaktadır.

Kültürel Bağlam

Zaporojyalı Kazaklarının özgür ve bağımsızlığına düşkün bir halk olduğu imajı, tablonun yapıldığı dönemde Rus insanının hayalinde önemli bir yer tutmaktaydı. Gogol, Taras Bulba eseriyle (1835–42) bunu daha da popülerleştirmiştir. Tez canlı Kazaklar, hem bir efsane konusu hem de bir idealdi lakin 17. yüzyıl Kazak topluluklarının demokratik ruhu, 19. yüzyıl Rusya'sındaki siyasi ortamla bir tezat oluşturuyordu.

Bu korkusuz ve özgür Kazak temasının 19. yüzyıl Rus sanatına yansıması edebiyatta Gogol ve Tolstoy tarafından, resim sanatında da İlya Repin, Vasilyi Surikov, ve Sergey İvanov tarafından gerçekleştirildi. Gerçi, 19. yüzyıldaki Kazak toplumunda 17. yüzyılın bu efsanevi, yerinde durmaz özgürlük ruhu artık kalmamıştı; Ukrayna'nın her ne kadar yerel özerkliğe sahipse de, Ukrayna Kazakları Rus ordusuna bağlı sıradan bir birlik oluşturuyorlardı.

Tablonun Genel Bir Okuması

Resimde açık havada büyük bir meydanda ya da bir savaş alanında, üzerine iskambil kartları saçılmış bir masa etrafında toplanmış bir grup Ukrayna Kazağı görünmektedir. Dumanların yükseldiği bir gökyüzü resmedilmiştir. Kazaklar, kendilerinden teslim olmalarını istemiş olan IV. Mehmed'e cevaben bir hakaret mektubu yazmaktadır. Yaklaşık 25 kişi görünmektedir tabloda. Herkes mektuba eklenmesi için favori küfürlerini saymakta ve son derece eğlenmektedirler. Piposunu tüttürmekte olan kişi grubun lideri İvan Sirko'dur ve söylenenleri dikkatlice dinlemektedir. Sirko'nun önünde oturan, onun yazdırdıklarını kağıda aktaran katipin yüzünde hınzır bir gülümseme vardır. Neşe, kendine güven duygusu ve meydan okuma ruhu bütün gruba yayılmıştır ve yüz ifadeleri arasında alaycı gülümseme, tebessüm, sırıtma, aşağılayıcı bir özgüven, kahkaha, katılarak gülme, gözünden yaşlar gelerek gülme gibi ifadeler görmek mümkündür. Rivayete göre Repin bu tablosuna gülme üzerine bir çalışma olarak başlamıştır. Bu tablodan evvel Avrupa sanatında gülmeyi gösteren tabloya hemen hemen hiç rastlanmaz.

Gruptakiler karışık bir topluluk oluşturmaktadır, aralarında asık suratlı eski askerler, iri yapılı neşeli tipler, kaba görünümlü kel adamlar vardır. Katip ve yanındaki genç adam hariç diğer karakterler kel kafalıdır, bazıları kel kafalarının tepesinde bir tutam saç bırakmıştır. Çoğu uzun bıyıklıdır. Bazılarının altın küpeleri vardır, bazıları kürk kaban veya yün palto giymektedir. Önünde iskambil kartları olan adam gömleksiz olarak oturmaktadır (kumarbazlar üzerlerinde kart saklamadıklarını göstermek için gömleksiz oynarlarmış).

Kumarbazın kucağındaki müzik enstrümanı Kazakların müzik sevgisini temsil etmektedir. Kukuletalı beyaz cüppe Kazakların geleneksel bir giysisidir. Yüzler dikkatli şekilde modellenmiş olmasına karşın, giysi ve süsler sadece ana hatlarıyla sunulmuştur.

Yine yerde savaşın yorgunluğundan olsa gerek yüzü görünmeden yatan bir adam daha vardır, yalnızca tek bir eli görünmektedir. Hemen yanında da kötücül bakışlarıyla bir kurt köpeği yatmaktadır.

Ivan Serko'nun etrafındaki askerler Gogol'un öyküsündeki subayları betimlemektedir. Gogol'un kahramanı Taras Bulba'nın da resmedildiği sanat eleştirmenlerince genel kabul görmüştür. Taras Bulba resmin sağındaki, kırmızı palto ve beyaz kalpaklı iri kişidir.

Bunlar dışında biraz da tablonun yapılışına bağlanan bir okuma yapar isek; Empresyonist ressamların aksine Repin bir realistti ve eserleri uzun çalışmalar ve ince ayarlamaların sonucu tamamlanırdı. Zaporojya Kazakları eserinin yüzlerce ön çalışması ve on yıl boyunca yapılmış üç versiyonu vardır. Repin çalışmalarının sonuçlarından hiç memnun kalmamış, resmi daha etkili kılacak kompozisyonlar ve renklendirmeler aramıştır sürekli. Ayrıntılar doğrudan gözlemlere dayanmasına karşın resmin genel görünümü ressamın içinden gelen bir arayışın tatminine yönelik olmuştur. Hatta Repin, 1880, 1888 ve 1890'da üç kere Zaparojya bölgesinde inceleme gezilerine gidip malzeme topladı ve tablosunda kullanabileceği tipik kişiler aradı. Tarihçi Kostomarov ona gezeceği yerlerin bir güzergahını çıkardı, Repin Kazakların eski kiliselerini, eski mezarlıklarını, etnoğrafya müzelerini, Siç'in bulunduğu yeri gezdi. 1880'de Kazakların kostüm ve silahlarının skeçlerini yapmaya Dinyeper bölgesinde Krasnodar Krayı'nda bulunan ve Kuban Kazak köyü olan Paşkovski, Ekaterinoslav ve Çernigov Guberniyası'na gitti. Döneme ait otantik eşyaların tablosunda görünmesinin son derecede önemli olduğuna inanmasına rağmen bu konuda büyük zorluklarla karşılaşmış, ancak 1887'de eski Kazak eşyalarına sahip bir bilim adamıyla tanışınca ara vermiş olduğu tablosuna devam etmiştir.

Repin tablosundaki Kazakların lideri olarak ataman İvan Sirko'yu kullanmaya karar verdiğinde, tarihçi Yavorinitski yüz ifadelerinin skeçlerini yapması için Ukraynalı entelektüellerle onu temasa geçirdi. Repin halktan insanların skeçlerini de yapmak istiyordu ama başlangıçta buna razı olan modeller bulmakta epey zorlandı. Sonunda kırk kadar kara kalem ve bir yağlı boya skeç yaptıktan sonra 1880'de asıl tablosu üzerinde çalışmaya başladı. Bu ön çalışmalarının çoğu hâlen Moskova'da Tretyakov Galerisi'nde bulunmaktadır. Tablosu 1891'de bittiğinde onunla ilgili yüzden fazla karakalem ve yağlı boya skeç yapmıştı.

KAYNAKÇA

Rose-Marie Hagen, Rainer Hagen (2002).
What great paintings say, Volume 1. Sayfa 434.
ISBN 9783822821008

http://books.google.com/books?id=aOzohrk8Mm8C&pg=PA434

Roy Bolton, (2010).

"Study for Zaporozhian Cossacks Writing a Letter to the Turkish Sultan".
Views of Russia & Russian Works on Paper. / Sphinx Fine Art. / Sayfa 126.
ISBN 9781907200052

http://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=EpZFPOY5FtsC&oi=fnd&pg=PA126